Aangrijpingspunten bij chronische stress

Stress kan behalve geestelijke ook lichamelijke schade achterlaten in jonge mensen. Huisarts, Jeugdarts en onderzoeker Frans Pijpers spreekt daarom over toxische stress. “Stress kan giftig worden. Dit is met name het geval als er geen sensitief en steunend sociaal netwerk is.”

Jonge mensen blijken vooral in de eerste 1000 dagen van hun leven en in de adolescentie extra kwetsbaar voor de gevolgen van chronische stress. Frequente of aanhoudende stress tijdens het opgroeien wordt ook wel early life stress genoemd. Deze stress heeft vaak te maken met zogeheten ‘adverse childhood experiences’ (nadelige jeugdervaringen) die jonge mensen kunnen meemaken.  “Een grootschalig epidemiologisch onderzoek uit 1998 laat bijvoorbeeld zien dat er een sterk verband is tussen zulke ervaringen en gezondheid op volwassen leeftijd”, aldus Frans Pijpers in Blik op Hulp. “Het onderzoek richtte zich op een beperkt aantal stressvolle gebeurtenissen, namelijk geweld in en om huis zoals kindermishandeling, seksueel misbruik en partnergeweld. Maar er zijn meer traumatische ervaringen van kinderen zoals pesten, echtscheidingen en tegenwoordig ook prestatiedruk en ‘Fomo’ (fear of missing out). Met de sterke groei van fMRI en hormoononderzoek in het begin van deze eeuw zijn er ook meer mogelijkheden gekomen om het werkingsmechanisme van early life stress en toxische stress in beeld te brengen.”

Toxische stress

Stress hebben is normaal en in sommige gevallen zelfs gezond. Als er gevaar dreigt en je hebt onvoldoende stress, dan kan dat tenslotte heel nadelig voor je uitpakken. Ook ‘gewone’ ongezonde stress kennen we allemaal wel. Maar wat kan stress dan ronduit giftig maken? “Stress wordt toxisch wanneer het frequent of aanhoudend is, niet meer hanteerbaar en sociaal-emotionele buffers ontbreken. Met name als er geen sensitief en steunend sociaal netwerk is”, legt Pijpers uit. Stress heeft in zo’n situatie niet alleen invloed op het psychisch functioneren van jonge mensen, maar ook op hun lichamelijke gezondheid. Pijpers: “Een belangrijke rol spelen cortisol en adrenaline. Ze zorgen er onder meer voor dat er meer bloed en energie naar de hersenen en spieren gaat en minder naar andere organen. Op den duur gaan er dan blijvende veranderingen in het lichaam optreden. Er wordt wel gesproken van ‘wear en tear’. Of in goed Nederlands: slijtage en scheuren. De werking van genen verandert zelfs door stress. Alles overziend zou je dus kunnen stellen dat stress in het lichaam vast gaat zitten.”

Chronische stress zichtbaar in haar

Toxische stress is dus iets wat je zo snel mogelijk wil aanpakken als het zich voordoet. Hoe langer je wacht met het aanpakken ervan, hoe groter de schade kan worden. Het signaleren ervan is echter niet altijd even simpel. “Chronische stress is het duidelijkst en betrouwbaarst te bepalen door cortisol in het haar te meten”, stelt Pijpers. “Gedragssignalen van traumatische gebeurtenissen verschillen per kind en variëren van onrustig gedrag tot zich in zichzelf terug te trekken tot überhaupt geen zichtbare reactie. Het is in ieder geval van belang sensitief te reageren en oog te hebben voor traumatische ervaringen bij gedragsverandering van een kind.”

Drie knoppen

Beter dan op tijd signaleren is natuurlijk het voorkomen dat kinderen toxische stress gaan ervaren. Pijpers: “Er zijn drie knoppen waar je aan kunt draaien om het stressniveau – ook wel de allostatische belasting genoemd – op een gezond niveau te houden. Allereerst kun je de veerkracht van een kind versterken en hem helpen zijn coping vaardigheden te ontwikkelen. Daarnaast kun je proberen de stressor te signaleren en te stoppen. Ook de aanwezigheid van sensitieve en ondersteunende volwassen en veilige experimenteerruimte dragen bij aan het voorkomen van chronische stress.”

Trauma informed care

Hulpverleners zouden volgens Pijpers op z’n minst bekend moeten zijn met de meest noodzakelijke kennis over toxische stress, hoe je het voorkomt, hoe je het signaleert en wat je dan kunt doen. “Er wordt wel gesproken van trauma informed care: Oog hebben voor traumatische ervaringen en de daarmee gepaard gaande emoties en gevoelens en als hulpverlener in staat zijn om te mentaliseren.” In zijn bijdrage aan het geaccrediteerde online congres over ouder-kind interacties, dat gedurende een maand toegankelijk zal zijn voor deelnemers, zal hij hier dieper op in gaan. Het congres is een initiatief van Euregionaal Congresburo en Ouders Centraal en lezers van onze wekelijkse nieuwsbrief ontvangen een aantrekkelijke korting op de deelnameprijs.

Dr. Frans Pijpers

Frans heeft een achtergrond als huisarts, jeugdarts bij GGD West-Brabant, onderzoeker aan de Radboud Universiteit Nijmegen en hoofd implementatie, training en opleiding bij TNO Kwaliteit van Leven. Ook was hij hoofd jeugdgezondheidszorg en Advies- en Meldpunten Kindermishandeling (AMK) bij GGD West-Brabant en hoofd JGZ bij GGD Amsterdam. Frans ontving in 2016 de Dr. A.J. Swaakprijs voor zijn werk en inzet voor de gezonde ontwikkeling van het kind. Momenteel is hij werkzaam als adviseur voor het onderwerp Early Life Stress.

Bron: blikophulp.nl