Systeemgerichte aanpak vergroot effect van opvoedinterventies

Veel gezinnen kampen met opvoedvragen. Om hen te ondersteunen zijn allerlei opvoedinterventies ontwikkeld. “Alleen toont onderzoek aan dat het effect hiervan bescheiden is”, vertelt Nicole Lucassen. Opvallend is dat een interventie bij het ene gezin wel kan aanslaan en bij het andere niet. “Zie het gezin als één grote puzzel die uit meerdere puzzelstukjes bestaat”, adviseert de onderzoeker aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. “Dit vergroot de slagingskans.”

Vroeg ingrijpen bij opvoedproblemen van ouders en gedragsproblemen van kinderen kan negatieve gevolgen voor het kind, het gezin en de samenleving voorkomen. “Het is dan ook zonder meer nuttig om hen te ondersteunen”, geeft Nicole aan. Alleen constateert zij dat het effect van opvoedinterventies relatief bescheiden is. Naar een duidelijke reden hiervoor is het gissen. “Eigenlijk weten we dat nog niet zo goed. Het ene gezin lijkt wél baat te hebben bij een interventie, terwijl dat voor een ander gezin niet zo is.”

Gezinsrelaties

In haar onderzoek aan de Erasmus Universiteit Rotterdam probeert zij hier de vinger op te leggen. “Ik richt me op opvoeden in verschillende gezinscontexten.” Duidelijk is inmiddels dat allerlei factoren een rol spelen. “Opvoedinterventies zijn vaak gericht op de primaire opvoeder binnen het gezin, meestal de moeder. Maar naast de moeder zijn er andere opvoeders zoals de vader, opa en oma. Deze individuele gezinsleden staan allemaal in relatie tot elkaar. Dit betekent dat zij elkaar onderling wederkerig beïnvloeden. Met andere woorden: als een interventie alleen op een moeder is gericht, missen we invloeden van andere puzzelstukjes of subsystemen binnen het gezin.”

Ondersteunen of ondermijnen

Nicole en haar collega’s beredeneren dat het effect van een interventie kan worden versterkt door de focus binnen een interventie op het gezin als systeem te richten. “Onderzoek toont aan dat als meerdere opvoeders binnen een gezin deelnemen aan een interventie, de uitkomsten positiever zijn. Daarom is het belangrijk ook andere opvoeders binnen het gezin bij de interventie te betrekken.” In het verlengde hiervan pleit zij voor aandacht voor hoe opvoeders samenwerken in de opvoeding. “Stemmen zij bijvoorbeeld de opvoeding met elkaar af? Ondersteunen zij elkaar of ondermijnen ze elkaar juist in de opvoeding? Je kunt je voorstellen dat een interventie minder effect heeft als de ene opvoeder een bepaalde opvoedstrategie inzet en de andere ouder niets doet of, al dan niet onbewust, tegenwerkt.”

‘Indien meerdere opvoeders deelnemen aan een interventie zijn de uitkomsten positiever’

Implicaties voor de praktijk

Hamvraag is natuurlijk wat dit betekent voor de praktijk van alledag binnen de hulpverlening. “Zie het gezin in de eerste plaats als systeem. Vraag bijvoorbeeld actief uit welke opvoeders zich binnen het betreffende gezin bevinden. Dit vergroot de kans dat de informatie van de interventie alle betrokken opvoeders bereikt. Daarnaast kan er binnen de interventie aandacht worden besteed aan de relaties binnen het gezin, bijvoorbeeld de wijze waarop ouders samenwerken in de opvoeding.” Wat verder kan helpen? “Een constructieve en optimale samenwerking tussen wetenschap, beleid en praktijk.”

Nicole Lucassen is gezinspedagoog en promoveerde op de rol van vaders in de opvoeding en ontwikkeling van kinderen. Haar huidige onderzoek richt zich op opvoeden in verschillende gezinscontexten, de link tussen thuis en school, en preventie en interventie binnen hieraan gerelateerde opvoedvraagstukken. In haar samenwerking met dr. Joyce Weeland en dr. Katrien Helmerhorst maakt zij de link tussen de wetenschappelijke benadering over het gezin als systeem en opvoedinterventies in de praktijk. Nicole is werkzaam als universitair docent, onderzoeker en programmadirecteur Masters Pedagogische Wetenschappen aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. 

Zie ook:
Heb oog voor patronen van mishandeling uit heden én verleden