Ook een hulpverlener heeft een verleden

Tijdens het congres ‘Contact met ouders’ verzorgde José Koster een presentatie. Dit doet zij onder de titel ‘Omgaan met overdrachtsgevoelens’. “Je eigen verleden speelt altijd een rol in je contacten met ouders”, legt zij uit. “Een valkuil is je dit niet of te weinig te realiseren. Waak ervoor dat je in emoties terecht komt die niet van nu zijn.”

Het succes van de hulpverlening rondom kinderen, of het nu om baby’s of om pubers gaat, hangt sterk samen met het contact met ouders. De relatie is immers een belangrijke sleutelfactor binnen een hulpverleningstraject. Maar met sommige ouders lijkt het maar niet te lukken. Soms roepen ouders weerstand, angst of andere negatieve gevoelens op. Zeker wanneer de veiligheid of gezondheid van een kind in het gedrang is. Dat laat je als hulpverlener nooit koud. “Dit soort gevoelens kunnen een goed contact met de ouders in de weg staan”, legt José uit. “Zeker als je je daar als hulpverlener niet van bewust bent. Contact dat juist nodig is om de ouder te begrijpen en te kunnen begeleiden.”

Verbinding

Werken met ouders betekent verbinding maken, benadrukt José. “Het is belangrijk steeds af te stemmen en in te voelen of daar inderdaad sprake van is. Verbinding hebben is altijd een voorwaarde om verder te komen. Zonder verbinding zal een ouder nooit delen wat er werkelijk speelt. Maar voordat ouders zich echt kunnen openen voor een buitenstaander, en dat ben je dat als hulpverlener, moeten zij zich bij jou veilig voelen. Hierin heeft iedere ouder iets anders nodig. Dit vraagt sensitiviteit”

‘Verbinding hebben is altijd een
voorwaarde om verder te komen’

Overdracht

De levensgeschiedenis van een ouders kan bij dit in verbinding komen drempels opwerpen. “Ouderschap maakt sowieso kwetsbaar. En wanneer je je kwetsbaar voelt, kun je extra snel geraakt worden in onvervulde verlangens. Ook kan oude pijn onbewust mee gaan spelen in de communicatie met de hulpverlener. Dan is de ouder niet in het ‘hier en nu’ in het contact, maar in het ‘daar en toen’. Vanuit de geschiedenis van de ouder komt er dan iets mee in het contact, wat eigenlijk helemaal niet over nu gaat. Dat fenomeen noem je overdracht. Dit kan veel ruis geven in de onderstroom.”

Tegenoverdracht

Het ingewikkelde is dat ook een professional geraakt kan worden in onvervulde verlangens en oude pijn. “Bijvoorbeeld door de situatie waarin het kind zich bevindt of door de overdrachtspatronen van de ouder.  Een hulpverlener is immers ook een mens met een verleden. Die heeft zelf vanaf de vroege jeugd levenservaringen opgedaan. Bejegent een ouder zich tegenover jou met extra spanning, dan kan het zomaar zijn dat jijzelf ook ongemerkt en onbedoeld reageert op de ouder vanuit een angstige of extra geraaktheid uit jouw eigen levensgeschiedenis.  Misschien voel je jezelf wel afgewezen of niet goed genoeg in je werk, bijvoorbeeld als een ouder buitengewoon geïrriteerd reageert.”

Dit fenomeen staat bekend als ‘tegenoverdracht’. “Wanneer het een reactie is op de overdracht, van de ouder met als gevolg dat de communicatie nog meer vertroebelt. Dan wordt het dus gevaarlijk, want dan kun je niet meer in het hier en nu werken. In plaats daarvan communiceer je in een laag waarin je alleen maar meer verwijdering en afstand ontstaat. Dit zijn juist de ingrediënten die het in verbinding komen met de ouder frustreren. Wees je je hier terdege van bewust.”

Niet helpend

Gevoelens van overdracht en tegenoverdracht beïnvloeden de hulpverlening negatief en zijn niet helpend. José benadrukt dat deze gevoelens onbewust altijd een rol spelen in gesprekken met mensen.  “Wel is dit altijd meer het geval in het werken met ouders, omdat er dan altijd een kind in het spel is. Dat maakt het werken met ouders ook zo complex. Je kun daar als professional niks aan doen, het is gewoon een gegeven. Je werkt met hun kind en dat is voor ouders altijd spannend. Wees je bewust van jouw thema’s en zorg dat je je steeds opnieuw vrij kunt spelen, want jij als hulpverlener bent verantwoordelijke voor het proces.  Waak er dus voor dat je in emoties terecht komt die niet van nu zijn. Intervisie en supervisie zijn hiervoor van groot belang.”

‘Onbewust spelen gevoelens van
overdracht en tegenoverdracht altijd een rol’

Erkenning

Haar hartenwens in dit verband is dat professionals veel meer erkenning krijgen voor hun vak. “Werken met ouders roept veel op en is soms een hele klus.  Het is heel menselijk dat je wordt geraakt als professional. Mooi en belangrijk zelfs. We hebben een ontzettend boeiend en afwisselend vak, dat tegelijkertijd ontzettend moeilijk is.  Het is belangrijk dat hulpverleners worden erkent in de complexiteit en worden gefaciliteerd in het omgaan met de gevoelens die kunnen worden geraakt zodat dit de effectiviteit van hulp niet in de weg staat. Daarom vind ik dat er veel meer moet worden geïnvesteerd in kennis en scholing rond het omgaan met ouders. Wat dat betreft komt dit congres als geroepen.”

Zie ook:

• Goed contact met ouders smeerolie voor goede hulp aan kinderen
• Naast ouders staan maakt hulpverlening effectiever