Spijt hebben van het moederschap

Met haar onderzoek schopt Orna Donath heel wat heilige huisjes omver. Toch had de Israëlische sociologe niet verwacht dat haar studie – gebaseerd op interviews met 23 vrouwen die hun moederschap berouwen – zo’n stormachtig debat teweeg zou brengen.

Regretting Motherhood werd eerst als wetenschappelijk artikel uitgebracht (2015) en daarna uitgebreid tot boek. Het boek werd een bestseller, vrijwel alle media sprongen erbovenop, de hashtag #regrettingmotherhood ging viral, moeders met wroeging spraken zich uit in talkshows en/of schreven er zelf ook een boek over. Het boek is onder meer vertaald in het Spaans, Italiaans, Koreaans, Kantonees, Mandarijn, Hebreeuws en – binnenkort – Engels. Donath geeft les aan de Ben-Gurion Universiteit en aan de Universiteit van Tel Aviv. In een interview met de Volkskrant vertelt zij over haar beweegredenen en de reacties die zij ontvangt.

Taboe

Donath ontving honderden dankbetuigingen van opgeluchte moeders die zich voor het eerst niet alleen voelden staan. Tegelijkertijd maakte ze opvallend veel haat los. Toch was de meeste kritiek niet tegen haar gericht, maar tegen de vrouwen die zich waagden te herkennen in de (anonieme) getuigenissen van de Israëlische moeders. In het publieke debat zijn ze veelvuldig weggezet als egoïstische, individualistische, labiele, gestoorde vrouwen die te veel op Instagram zitten en de belichaming zijn van de ‘klaagcultuur’ waarin we leven. De gezinssituaties van de vrouwen lopen uiteen, maar ze hebben gemeen dat ze hun moederschap het liefst ongedaan zouden willen maken, óndanks de liefde die ze voelen voor hun kinderen. En dan loop je tegen een dijk van een taboe aan.

Plek geven aan ‘spijt’

Haar studie is geen verheerlijking van moeders die spijt hebben. En het is geen manifest tegen voortplanting. “Ik ben niet tegen moederschap, heb niets tegen moeders, kinderen of geboortes – zolang ze gewenst zijn.” Het is geen ‘hype’ of ‘fenomeen’, zoals volgens Donath veel is gesuggereerd. En ook geen uitnodiging om naar een ‘emotionele freak show’ te kijken.

Wat Donath wél wil bereiken, is dat ‘spijt’ een plek krijgt in de waaier aan emoties die vrouwen kunnen voelen over het moederschap: er is simpelweg niet één moedergevoel. Maar haar missie behelst meer dan de erkenning van een emotie. “Spijt is niet alleen iets persoonlijks.” Dan ga je volgens Donath voorbij aan de druk die de maatschappij op vrouwen legt om kinderen te krijgen, en hoe ze zich als moeder behoren te gedragen en voelen. Al decennia lang zijn vrouwen ‘bang emoties toe te staan die na de geboorte anders zijn dan van ze worden verwacht’, schrijft Donath in haar boek. “Doen ze dit wel, dan weten ze dat ze onmiddellijk worden gelabeld als ‘slechte moeder’.”

Niet abnormaal

De Facebookgroep I Regret Having Children – 8.000 volgers – heeft als profielfoto een vrouw met het woord ‘Guilty’ op haar hoofd. ‘Deze pagina is er om alle moeders en vaders te laten weten dat het niet iets abnormaals is om spijt te hebben dat je kinderen hebt gekregen, en het zou geen taboe moeten zijn’, staat erbij.

De #regrettingmotherhood-discussie is vooralsnog aan Nederland voorbijgegaan, maar werp een blik op reacties van vrouwen die zich ambivalent uitspreken over hun moederschap en je weet ongeveer wat je kunt verwachten. Toen journalisten en uitgevers Femke Sterken en Barbara van Erp in 2015 een boek schreven over hoe zwaar ze het moederschap vonden, kregen zij vergelijkbare kritiek als de moeders met spijt: rijp voor het gesticht. Online werd gesuggereerd dat ze nooit moeder hadden mogen worden en dat abortus een beter idee was geweest.

Donath ziet het debat meestal snel verschuiven van ‘spijt’ naar ‘ambivalentie’ en ze hamert er keer op keer op dat dit twee verschillende dingen zijn. ‘We weten al dat het moederschap vol zit met spanningen en ambivalentie die hulpeloosheid, frustratie, schuld, schaamte, woede, vijandigheid en teleurstelling kunnen veroorzaken’, schrijft ze in haar boek. Spijt gaat over de ervaring dat je de overgang van niemands moeder naar iemands moeder berouwt’.

Kindermishandeling

Is het niet gevaarlijk voor kinderen als ze van hun moeders krijgen te horen dat die het moederschap als een lijdensweg ervaren? Sommige mensen noemen dat zelfs een vorm van ‘kindermishandeling’. “Praten over een pijnlijk onderwerp maakt het nog geen kindermishandeling. De kans is aanwezig dat kinderen aanvoelen dat hun moeders niet geïnteresseerd zijn in moederschap en dat ze zich daarvoor verantwoordelijk voelen, alsof zij het hebben veroorzaakt. Daarom overwegen sommige vrouwen in mijn studie om er toch ooit met hun kinderen over te praten, als ze ouder zijn. In hun optiek ben je een goede moeder als je zo veel mogelijk opties met je kinderen bespreekt, niet alleen het mythische beeld dat over moederschap bestaat. Met andere woorden, met kinderen over spijt praten, komt voort uit de wens ze te beschermen.”

• Dit is een verkorte weergave van het artikel in de Volkskrant, klik hier om het hele artikel te lezen.
• Zie ook: ‘Regretting motherhood: What have I done to my life?’ op todaysparent.com
• Download hier een pdf van het onderzoek van Orna Donath: Regretting Motherhood: A Sociopolitical Analysis