Hoe is het voor ouders om meer dan één kind op te voeden? Wetenschappers proberen die vraag al tientallen jaren te beantwoorden. De podcastserie De Tweede – Op zoek naar het standaardgezin gaat juist in op de ervaringen van ouders en kinderen zelf. De opmerkelijke serie maakt vooral duidelijk dat achter de term ‘het standaardgezin’ een veelheid aan persoonlijke verhalen schuilgaat. Een interview met de makers: radiomaker Jair Stein en auteur Lynn Berger.

Hoe standaard is het standaardgezin?

Jair: “In hun beschrijving van hoe het gezin eruit zou moeten zien, blijken mensen die we hebben geïnterviewd soms letterlijk dezelfde bewoordingen te gebruiken. Zo hoorden we verschillende mensen dromen van ravottende kinderen in de tuin en vinden veel ouders twee een optimaal kindertal, omdat dat perfect past op de achterbank van de auto. In dat opzicht voldoen gezinnen dus aan een bepaald standaardbeeld. Tegelijk zijn de praktijkervaringen heel verschillend. Sommige mensen hebben enorm veel gehad aan hun broer of zus of hebben kinderen die de hele dag met elkaar kunnen spelen. Anderen hebben kinderen die elkaar vurig haten of hebben geen enkele band met hun naaste familieleden. Op basis van onze gesprekken lijkt het er dus op dat we dezelfde dromen hebben, maar een verschillende realiteit.”

Lynn: “In Anna Karenina schrijft Lev Tolstoj dat alle gelukkige gezinnen op elkaar lijken, terwijl ongelukkige gezinnen altijd ongelukkig zijn op hun eigen manier. Dat klinkt aantrekkelijk, maar er is niets van waar: wij zagen tijdens het maken van deze podcast dat eigenlijk elk gezin zowel gelukkige als ongelukkige gebeurtenissen meemaakt. Ook bleek datgene wat van een afstandje eenvormig lijkt – vader, moeder, twee kinderen – naarmate je meer inzoomt, eindeloos gevarieerd wordt.”

Veel gezinnen bestaan uit twee kinderen en uit recent onderzoek blijkt de jongste de lieveling te zijn van de ouders. Komt dit ook in de postcasts tot uiting?

Jair: “Ook hier bleek de praktijk erg te verschillen. Wij kwamen vooral tegen dat ouders relatief hoge verwachtingen hebben van het oudste kind. Dat kan ervoor zorgen dat de oudste ook meer kritiek te verduren krijgt. Tegelijk heeft de oudste een tijd lang de onverdeelde aandacht gekregen, wat soms leidt tot een band die groter is dan die met nummer twee. Zo spraken we een moeder die duidelijk maakte dat de jongste eigenlijk in een gezin belandde dat in zekere zin ‘af’ was, en waar weinig plek was voor een nieuw gezinslid. Opmerkelijk bij het onderzoek over favoriete kinderen was trouwens de reden die ouders opgeven voor hun voorkeur: dat ze naar verhouding weinig omkijken hebben naar de jongste kinderen. Dat strookt met eerder wetenschappelijke onderzoek: het jongste kind krijgt doorgaans minder aandacht dan de oudste, een verschil dat ze hun leven lang niet kunnen inhalen.”

‘Wie de podcast hoort, weet dat je niet alleen bent,
wat je ook meemaakt in je gezin’

Lynn: “Ik kan niet inzien hoe dit onderzoek precies is uitgevoerd, maar de uitkomsten van online vragenlijsten zijn niet altijd representatief voor alle gezinnen. Dat ouders verschillende gevoelens hebben voor hun kinderen is natuurlijk niet zo gek – de kinderen zijn immers ook verschillend. Maar wij kwamen inderdaad geen ouders tegen die een heel uitgesproken voorkeur hadden voor de oudste of de jongste.”

Radiomaker Jair Stein: “Verrassend vond ik de grote invloed van het gezin waarin je bent opgegroeid op het gezin wat je runt”

Zijn enig kinderen zielig of juist niet?

Jair: “Nadat we verschillende mensen hadden geïnterviewd over enig kinderen werd ik tamelijk jaloers op zowel de enig kinderen als hun ouders. Het lijkt erop dat enig kinderen relatief veel mogen van hun ouders, er is een stuk minder ruzie in huis en nooit strijd om aandacht. Voor de ouders is het helemaal feest, omdat zij wel de lusten lijken te hebben, maar niet de lasten. Waar enig kinderen vooral last van lijken te hebben zijn de vooroordelen over enig kinderen. Pas op latere leeftijd wordt het gemis groter, als ze er alleen voor staan om voor hun ouders te zorgen en herinneringen te delen. Tegelijk hoorden we ook de klassieke verhalen van kinderen die elk jaar om een broertje of zusje vragen met kerst.”

Lynn: “Wetenschappelijk onderzoek bevestigt dit. Sinds de jaren tachtig zijn er veel studies gedaan waarin de persoonlijkheidskenmerken van enig kinderen worden vergeleken met die van kinderen die opgroeien met een broer of zus. Van eeuwenoude stereotypen, zoals dat enig kinderen egocentrisch of sociaal onhandig zouden zijn, blijft in dat onderzoek niets over. Niet zo gek: hoe iemands leven uitpakt hangt met zoveel factoren samen, of je al dan niet enig kind bent zal daarin niet gauw de doorslag geven.”

Maken kinderen eigenlijk wel gelukkig?

Jair: “Het lijkt erop dat mensen kinderen nemen ondanks het feit dat ze er niet gelukkig van worden. Pas als de kinderen groter zijn neemt het geluk weer toe, maar in eerste instantie lijkt de combinatie van zorg, slaapgebrek en het verdwijnen van de persoonlijke vrijheid vooral een bron van stress en frustratie. Zoals Abdel, vader van drie, het uitdrukt in de podcast: “Ik ben er geen leuker mens op geworden sinds ik kinderen heb”. Blijkbaar zijn er andere dingen die we belangrijker vinden dan simpel geluk.”

‘Het lijkt erop dat mensen kinderen nemen ondanks het
feit dat ze er niet gelukkig van worden’

Lynn: “Zoals verbondenheid, en zingeving, en de kans om een unieke band met iemand op te bouwen. Dat is misschien niet altijd even leuk, maar, zoals een ouder in een reactie op De Correspondent opmerkte, ‘het gáát wel ontzettend ergens over’.”

Over kinderen en gezinnen bestaan veel vooroordelen en een aantal wordt in de podcasts weerlegd: welke springen in het oog?

Jair: “Dat enig kinderen zielig of vervelende verwende nesten zouden zijn is er een. Ook belangrijk is dat je plek in het gezin –anders dan veel mensen denken- geen invloed lijkt te hebben op je karakter. Dat blijkt allemaal uit wetenschappelijk onderzoek. Maar we kwamen ook tot de conclusie dat dit onderzoek soms tekortschiet. Zo blijkt uit studies dat jaloezie tussen broers en zussen vaak al na een paar maanden overwaait. Uit de interviews en persoonlijke ervaringen kregen we een ander beeld. Dat kan te maken hebben met de onderzoeksmethode, waarbij de wetenschappers niet na een paar jaar terugkeren om te kijken hoe het ervoor staat met de gezinnen.”

Lynn: “Een belangrijke motivatie voor ouders om een tweede kind te krijgen is dat de eerste een broertje of zusje heeft. Het is alsof iedereen ervan uitgaat dat broers en zussen sowieso een hechte band met elkaar zullen opbouwen. Maar wij spraken ook een vrouw die het al in haar kindertijd flink te stellen had met haar broer, en die nu nog amper contact met hem heeft, dus zo vanzelfsprekend is dat niet.”

In de serie komen ook pijnlijke verhalen over het standaardgezin voor: welke springen eruit?

Jair: “Toen we bij de Correspondent een oproep plaatsten op zoek naar mensen die mee wilden doen aan de podcast, bleken opvallend veel ouders te willen vertellen over de vruchteloze pogingen om een tweede kind te krijgen. We hoorden daar zoveel pijnlijke verhalen over dat we besloten om er een complete aflevering aan te wijden. Maar we hoorden ook pijnlijke ervaringen over andere thema’s, zoals hoe zwaar het ouderschap écht kan zijn. Een van de meest indrukwekkende verhalen kwam van een vrouw die opgroeide met een moeder die haar en haar zus mishandelde. Van haar zus kon ze afkijken hoe ze het niet moest doen, wat haar hielp om in het gezin te overleven.”

Lynn: “Ik was ook erg geraakt door het verhaal van twee broertjes, kinderen nog, die vreselijk veel ruzie maken, zo heftig dat het predicaat ‘normaal gekibbel’ niet meer van toepassing is. Die jongetjes hadden allebei ontzettend veel verdriet over hun strubbelingen, en de machteloosheid die daaruit sprak zal ik niet snel vergeten.”

Welke inhoudelijke leerpunten heeft de serie opgeleverd?

Jair: “Ik heb ontzettend veel van de serie geleerd en vooral van Lynn, die een vat vol kennis is op het gebied van gezinnen. Een van de meest schokkende dingen die ze vertelde is dat er een sterke samenhang is tussen het gevoel als kind ongelijk te zijn behandeld en allerlei problemen later.”

Lynn Berger, auteur van ‘De Tweede – Over het zijn en krijgen van een tweede kind’: “Eigenlijk maakt elk gezin zowel gelukkige als ongelukkige gebeurtenissen mee”

Lynn: “De psychologie vertelt ons natuurlijk al honderdvijftig jaar dat wat je meemaakt als kind vaak doorspeelt in je volwassen leven. Dat kan je intellectueel begrijpen, maar het is toch anders wanneer je het terug hoort in zoveel intieme, persoonlijke verhalen – bijvoorbeeld van een vrouw die opgroeide als enig kind en die dat haar eigen dochter per se wilde besparen, en daarom meerdere miskramen doorstond. Of van een man die als kind een grote verantwoordelijkheid in het gezin kreeg, en zich daar zo sterk tegen verzette dat hij nu, als volwassen man en vader bovendien, nog steeds niet goed de verantwoordelijkheid kan nemen. Ik wist al wel dat je kindertijd vormend is, maar nu weet ik het pas écht.”

Wat verraste jullie persoonlijk bij het maken van deze podcastserie?

Jair: “Wat me vooral heeft verrast is hoe groot de invloed is van het gezin waarin je bent opgegroeid en van het gezin wat je runt. Mensen doen kwesties rond de opvoeding en het gezin vaak af als iets voor de damesbladen, maar als je mensen langer spreekt, blijkt dat hun levens soms helemaal beheerst worden door hun kinderen en het gezin waar ze zelf in zijn grootgebracht. Verschillende mensen waren in tranen tijdens het interview en bedankten ons achteraf voor het gesprek. We doen dus alsof gezinskwesties onbelangrijke issues zijn, terwijl de praktijk heel anders is.”

Lynn: “Ik was ook erg verrast door de bereidwilligheid van de mensen die we interviewden, hoe eerlijk en open ze vertelden over zowel de vreugdevolle als de pijnlijke, nare en gênante kanten van het gezinsleven. Volgens mij zouden we hier allemaal veel vaker over moeten praten.”

‘We doen alsof gezinskwesties onbelangrijke issues
zijn, terwijl de praktijk heel anders is’

Hebben jullie alles overziend een advies aan aanstaande ouders en jonge gezinnen?

Jair: “Mijn advies is een beetje voorspelbaar: luister naar de podcast! Ik ben er erg trots op dat we zoveel mensen hebben gesproken die zo prachtig vertellen over hun zorgen en problemen en uiteraard ook over wat er mooi is aan het ouderschap. Dat gemengd met de wetenschappelijke feiten en onze eigen ervaring, maakt dat we echt iets bijzonders hebben gemaakt wat ouders in spe kan helpen om een realistisch beeld te krijgen van wat het ouderschap inhoudt. Een ander advies: durf met anderen te praten over wat je meemaakt. We zijn het in onze individualistische samenleving gewend geraakt om alles wat met de opvoeding te maken heeft vooral alleen op te lossen. Wie de podcast hoort, weet dat je niet alleen bent, wat je ook meemaakt in je gezin.”

Lynn: “Wat Jair zegt :)”

Naar de podcast De tweede – Op zoek naar het standaardgezin >>

 

------
Abonneer u op onze gratis digitale nieuwsbrief en u ontvangt wekelijks een overzicht van relevante ontwikkelingen rond ouderschapskennis en –ondersteuning

LAAT EEN REACTIE ACHTER