Rol hulpverlening bij aanpakken armoede 

Hoe kunnen professionals armoede op tijd signaleren, mogelijk voorkomen en oplossen, dan wel de negatieve gevolgen ervan verminderen of verzachten? Welke praktische handvaten zijn aan hen te geven? Actuele vragen waarop het onderzoeksrapport ‘Uit de duivelskring van armoede’ uitgebreid op ingaat.

In opdracht van de Tintengroep schreven onderzoekers Radboud Engbersen (Movisie) en Jurriaan Omlo (Bureau Omlo) dit onderzoeksrapport over armoede en schuldenproblematiek in Noord-Nederland. Zij onderzochten welke rol sociaal werkers en medewerkers van peuterwerk en kinderopvang kunnen vervullen voor personen die zich in een situatie van armoede bevinden of daarin dreigen te belanden. Dit doen zij onder meer aan de hand van vele citaten uit interviews met sociaal professionals en ervaringsdeskundigen. Op 19 januari ontvangt Eric van Oosterhout, burgemeester van Emmen en voorzitter van de Alliantie van Kracht tegen Armoede, het eerste exemplaar van ‘Uit de duivelskring van armoede’.

Bekijk direct het rapport

Medewerker peuteropvang: ‘Sommige kinderen lijken in alles een achterstand te hebben. Er wordt weinig voorgelezen en weinig ondernomen. Ze komen heel blanco binnen. Kinderen in gezinnen waar meer wordt ondernomen en waarmee gepraat wordt, komen heel anders binnen. Die reageren heel anders dan de kinderen waar nooit wat mee gedaan wordt. Heel veel mensen staan niet makkelijk in het leven. Ze hebben al genoeg problemen. Om dan ook nog wat met de kinderen te moeten doen, daar hebben ze geen tijd voor. Of ze weten niet hoe. Of ze hebben zoveel zorgen en ze zijn zo down dat ze geen zin hebben om iets te doen.’

Ontsnappen aan armoede kan wel degelijk

Mensen in situaties van armoede kunnen door het aanreiken van ‘hulp- of kapitaalbronnen’ wel degelijk aan situaties van armoede ontsnappen, stellen de onderzoekers. Of de negatieve gevolgen van armoede kunnen op zijn minst verminderd of verlicht worden. Op eigen kracht lukt dit vaak niet. ‘In mijn eentje was ik zover niet gekomen’, zegt een ervaringsdeskundige in het rapport. Er is iemand nodig die voor rust zorgt, die situaties kan stabiliseren. En die vervolgens met de persoon in kwestie en/of diens gezinsleden weer perspectief in hun leven(s) brengt.

Rol sociaal werkers

Sociaal werkers kunnen daarbij een belangrijke en beslissende rol vervullen. Daarnaast belanden er ook mensen in armoedesituaties door plotselinge levensgebeurtenissen en een deel van deze mensen weet zich redelijk vlot en op eigen kracht aan hun armoedepositie te ontworstelen. De onderzoekers zijn doordrongen van de economische zwakte van delen van het werkgebied van Tinten in Noord-Nederland. Tinten kan met haar partners verschillende kapitaalvormen aanreiken maar is ook afhankelijk van de kracht van de regionale economieën waarbinnen ze moet functioneren.

Sociaal professional: ‘Wat voor mij het beste gewerkt heeft? Die sleutelfiguur vertelt die jongens dat ze van alles niet kunnen. Ik heb een hele middag met die jongens gesproken. Ze denken door die sleutelfiguur echt dat ze iets niet kunnen en dat ze het ook niet mogen. Ik vroeg: wat kan je niet en waarom niet? Als iemand – ik in dit geval – vervolgens wel in je gelooft, dan wordt het interessant om die persoon te volgen in plaats van de sleutelfiguur. Zo probeer ik de sleutelfiguren te ondermijnen als ze een negatieve rol spelen.’

Werken met hulp- en kapitaalbronnen

De onderzoekers geven verschillende ‘hulp en kapitaalbronnen’ aan die Tinten maar ook andere organisaties nog intensiever kunnen gebruiken om mensen in armoede vooruit te helpen. Dit kan tevens door deze te combineren, elkaar te laten versterken of te compenseren. Het gaat bijvoorbeeld om ‘mentaal kapitaal’: het zelfvertrouwen, de wilskracht en veerkracht van mensen om optimaal gebruik te maken van hun talenten, vaardigheden én beperkingen. En dan in het bijzonder bij situaties van tegenslag zoals het geval is bij armoede.
Daarnaast onderscheiden de onderzoekers ‘pedagogisch kapitaal’ (stabiliteit van het gezin, pedagogische competenties van ouders, maar ook o.a. de school en de buurt), ‘cultureel kapitaal’ (dus o.a. sociale vaardigheden, maar ook hun opleidingsniveau), en ‘economisch kapitaal’ (arbeidsmarktpositie, vermogen en baanzekerheid).

Sociaal kapitaal

De kern van het werk van Tinten richt zich in het bijzonder op het aanreiken van ‘sociaal kapitaal’: de relaties, contacten en sociale netwerken waarover personen beschikken, zoals familie, vrienden, buren (nabuurschap), lotgenoten, mentoren/maatjes, studie-, werk- en vrijetijdscontacten. Zij organiseren activiteiten gericht op ‘meedoen’ en ‘sociale stabilisatie’. Een adequaat aanbod van vrijwilligerswerk en dagstructurende activiteiten is hier essentieel. Het is belangrijk dat mensen iets om handen hebben, een reden hebben om aan de dag te beginnen, en trots kunnen zijn op zaken die zij samen met anderen hebben opgepakt voor hun buurt: het realiseren en beheren van een buurtuin, het organiseren van een buurtfeest, elkaar helpen en ondersteunen, een handje helpen in een buurtaccommodatie.

Lees verder op movisie.nl >

Download hier het onderzoek ‘Uit de duivelskring van armoede’