Recensie ‘Herstel als leerproces’ door Femke van Trier

In de psychische zorg weten we dat we aandoeningen niet genezen, maar ‘leren’ we onze cliënten om ermee om te gaan. Hoe kunnen we hiermee betere resultaten bereiken? Een voorwaarde daarvoor is te weten hoe mensen leren. Dat is in de psychische zorg nog enorm onderbelicht, stelt Jaap van der Stel in zijn boek ‘Herstel als leerproces’. Met name in ‘hoe de hersenen functioneren bij het verwerken van nieuwe informatie’ ligt de overeenkomst met het leerproces van herstel. Met dit boek wil hij een bijdrage leveren aan herstel in de zorg. Van harte aanbevolen!

De rol van taal

Taal speelt een belangrijke rol, legt Jaap van der Stel uit. Daarbij is het effectief als de ouder zelf aan de hulpverlener vertelt en verduidelijkt wat er speelt en wat voor de persoon in kwestie betekenis heeft. Door het vertellen neemt den ouder wat afstand en gaat hij/zijzelf beter begrijpen wat er met hem aan de hand is. De hulpverlener is daarbij behulpzaam door verduidelijkende vragen te stellen. Concrete voorbeelden dragen bij aan een effectief leerproces. Het herstelproces sluit dan aan op de doelen die de cliënt stelt.

Dit onderbouwt mijns inziens direct nog eens extra waarom ook in de hulpverlening in het algemeen het uitgangspunt bij de cliënt en de ouder-kindrelatie moet liggen, rekening houdend met omstandigheden. En dus niet omgekeerd vanuit ‘alwetende’ deskundigheid de cliënt in onze (behandel)programma’s persen.

Vier dimensies van herstel

Herstel vergt meer dan klinische behandeling en leren omgaan met symptomen, waar de psychiater, verpleegkundige en klinisch-psycholoog zich op richten. Het leren vindt voornamelijk plaats in het gewone dagelijks leven. Jaap van der Stel onderscheidt vier dimensies van herstel, die zonder hiërarchie wederzijds met elkaar verbonden zijn: 1) klinisch -, 2) maatschappelijk -, 3) persoonlijk – en 4) functioneel herstel.

Bij klinisch herstel staat het verminderen van symptomen voorop met behulp van medicatie en psychologische behandelvormen. Bij maatschappelijk herstel gaat het om groei in sociaal integreren. Bij persoonlijk herstel staan persoonlijke waarden en perspectieven centraal, dus zelf weten wat er aan de hand is en wat de mogelijkheden zijn in de toekomst. Functioneel herstel betreft het verder ontwikkelen van psychische functies en capaciteiten, die door een psychische aandoening of stoornis beperkt zijn, om op allerlei gebieden in het dagelijks leven effectief te kunnen functioneren. Helaas is daar in de psychische zorg weinig expliciete aandacht voor, stelt Jaap van der Stel vast. Cliënten moeten dat vaak op eigen houtje zien te leren. Herstel als overkoepelend begrip van diverse activiteiten, die elkaar beïnvloeden, vraagt om een verruiming van het perspectief van de zorgverlening, waarbij andere disciplines, de eigen omgeving en ook de samenleving (zoals informele, vrijwillige zorg) moeten worden betrokken. Daar is nog veel te verbeteren.

Rol van het brein

Het brein speelt een doorslaggevende rol in hoe we leren. Cruciaal voor succesvol leren is zelfregulatie, meer grip krijgen op emoties, gevoelens, motivaties, gedachten en gedrag, met de daarbij behorende executieve functies. Deze processen komen geleidelijk al vanaf de vroege jeugd tot stand en leiden tot een steeds hoger niveau van zelfregulatie. Jaap van der Stel geeft in zijn boek zelfregulatie, executieve functies en executieve capaciteiten duidelijk in schema’s weer. Zo kunnen hulpverleners meer inzicht krijgen in de leerprocessen voor herstel en methodieken gebruiken die de focus leggen op moeilijkheden die mensen zelf ervaren in het dagelijks leven. Hulpverleners kunnen cliënten helpen te achterhalen wat hun persoonlijke doelen zijn, wat willen ze en wat niet en hoe kunnen deze doelen het beste bereikt worden en hoe niet.

Stressbronnen en coping

Al hebben alle mensen universele behoeften om zich te ontwikkelen, succes hangt mede af van het potentieel om te leren en de cognitieve flexibiliteit, de mate waarin zelfregulatie aanwezig is, dan wel verbeterd kan worden en de mate waarin doelgerichtheid tot stand komt en wordt toegepast. In hoeverre kunnen stressbronnen worden weggenomen en zijn coping-mechanismen en nieuwe competenties te ontwikkelen? Dit goed kunnen inschatten en daarop afstemmen is van groot belang. Overvragen geeft stress, die niet wordt ervaren als positieve uitdaging. Het put mensen mentaal uit en is niet helpend.

Geheugen

En als het gaat om leren, gaat het ook om onthouden. Als het werkgeheugen niet goed of nauwelijks functioneert, is leren beperkt of zelfs afwezig. In dit boek worden de geheugensystemen met betrekking tot herstel verder geanalyseerd. Bij mensen met een psychische aandoening, een cognitieve beperking en niet aangeboren hersenletsel is dit nóg moeilijker geeft den auteur aan. Laat staan als er sprake is van een combinatie van tenminste twee van deze beperkingen. We kunnen ons in dit opzicht afvragen wat dat betekent als deze mensen ook opvoeder zijn van (jonge) kinderen. Alleen ontlasten met vrijwillige zorg zal dan niet genoeg zijn. Het vraagt eerder een continue beschermde woonomgeving die kwaliteit van leven geeft.

Ervaringsverhalen

Het boek wordt afgesloten met acht ervaringsverhalen over herstel van mensen die daar diepgaand over hebben nagedacht en waarvan enkelen ook actief zijn als ervaringsdeskundige of ervaringswerker. Ze geven op een unieke wijze en in kort bestek antwoord op de volgende vragen: Wat heb je geleerd? Waarin ben je veranderd? Had je duidelijke leerdoelen? Hoe verliep het leerproces? Waar heb je moeite voor gedaan? Waar en van wie heb je iets geleerd? Hoe bewust verliep je leerproces en had je er de regie over? Wat zijn in dit opzicht nog je plannen?

Aanbeveling

‘Herstel als leerproces’ heeft mij zeker aangescherpt in mijn denken over mogelijkheden en grenzen van herstel en over hulpverlenen in het algemeen. Ik raad iedere hulpverlener/professional dit boek van harte aan, omdat kennis over herstel ook geldt voor begeleiding/ondersteuning en klinische behandeling die deel uitmaken van herstel. Mogelijkheden van cliënten moeten we niet onderschatten en ook niet overschatten.  Het vraagt een driedimensionale aanpak tussen cliënt, GGZ-behandelaar en begeleider/(vrijwillige) ondersteuner uit het sociaal domein in onderling goed contact en nauwe samenwerking.\

Herstel als leerproces >>

Femke van Trier is IMH specialist, initiatiefnemer van MeeleefGezin en gestart met een nieuw initiatief: Call4Change

------
Abonneer u op onze gratis digitale nieuwsbrief en u ontvangt wekelijks een overzicht van relevante ontwikkelingen rond ouderschapskennis en –ondersteuning

LAAT EEN REACTIE ACHTER